Ege Üniversitesi (EÜ) Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü tarafından “Kariyer Söyleşileri” kapsamında “Siyaset ve Toplum Münasebetleri Çerçevesinde Kırgız Yazı Lisanının Ortaya Çıkışı” bahisli söyleşi gerçekleştirildi. Çevrimiçi olarak düzenlenen söyleşinin moderatörlüğünü EÜ Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Türk Lisanı ve Lehçeleri Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Doç. Dr. İbrahim Şahin yaptı. Söyleşiye konuşmacı olarak Kırgızistan – Türkiye Manas Üniversitesi Türkoloji Kısmı Lideri Prof. Dr. Burul Sagınbayeva katıldı.
Kırgız Türklerinin tarih boyunca öbür Türk uzunlukları üzere değişik alfabeleri kullandıklarını belirten Prof. Dr. Burul Sagınbayeva, “Bugünkü bilgilere nazaran Kırgız Türklerinin kullandığı birinci alfabe, eski Türk Runik yazısı, yani Orhun – Yenisey alfabesidir. Kırgız Türkleri, 6’ncı ve 8’inci yüzyıllar ortasında Runik alfabesini kullanırken, 8’inci yüzyılda Uygur alfabesine geçtiler. 10’uncu yüzyıldan 20’nci yüzyılın birinci çeyreğine kadar ise Arap alfabesini kullandılar” dedi.
Prof. Dr. Sagınbayeva, “Eskiden Kırgızların yaşadığı bölgelerde, Güney Sibirya’da, Altay’da, Yenisey’de en eski yazıtların bulunması, Kırgızların da bu çeşit yazıtlarla ilgisi olduğunu göstermektedir. Eski Türk yazıtları konusunda uzman olan S.E. Malov, Yenisey yazıtlarının eski Kırgızlar ve onların varlıklı kültürleri hakkında kâfi bilgi veren yazılı bir kaynak olduğunu vurgulamaktadır. Kırgızların rastgele bir devlet, büyük güç yaratmadığı ve eski yazılı anıtlarla ilgilerinin olmadığı formundaki ideolojik görüş, onların tarihlerini ve yazılı anıtlarını incelemelerine müsaade vermemiştir. Mevzuyu gündeme getiren bilim insanları, milliyetçi ve ırkçı damgası yemişlerdir” diye konuştu.
Kırgız Türklerinin, Sovyet devrinin birinci yıllarında başka Türk uzunlukları ile ortak bir Arap alfabesi kullandığını söyleyen Prof. Dr. Sagınbayeva “1923 ve 1924 yıllarında Sovyet hâkimiyeti içerisindeki bütün Türk uzunlukları için Arap alfabesi temelinde düzenlenmiş alfabeler kabul edildi. Bu adımların temelinde Türk uzunluklarının lisanını ve kültürel birliğini birbirinden uzaklaştırmak yatıyor. Artık Orta Asya’da Kazak Türkçesi, Kırgız Türkçesi sözleri kullanılmıyor. Kazakça, Kırgızca, Tatarca üzere farklı farklı yeni ulusal lisanlar oluşturuldu” dedi.
Kırgız alfabesi hazırlanırken Rusçanın ön plana çıktığını söyleyen Prof. Dr. Sagınbayeva, “Kırgız alfabesi hazırlanırken, Kırgız lisanının doğal içyapısının dikkate alınmadığı, Rus lisanının kurallarının ön plana çıkarıldığı durumlar var. İmla kuralları da Rus bilim adamlarının gösterdiği üzere hazırlanmış ve kabul edilmiş. Bu durum, hem yazı lisanı ile konuşma lisanının ortasındaki farkların ortaya çıkmasına sebep olmuş, hem de Kırgız lisanının tahsilinde pek çok zorlukları beraberinde getirmiştir. Kırgız Türkçesinin resmî lisan olarak ilan edilmesi konusundaki çalışmalar 1980’li yılların ortasında başladı. Kırgız Türkçesinin resmi lisan olma problemi açıkça ele alınmaya başlandıktan sonra devlet otoritelerinin de dayanağıyla, Kırgız aydınları ve lisan bilimcileri tarafından, kullanım alanları gereğince daralan Kırgız Türkçesinin problemlerinin çözümlenmesi için ağır çalışmalar başlatıldı. Özel bir komitenin çalışmaları sonucunda taslaklar hazırlandı ve 1989 yılında Kırgız parlamentosunda Kırgız Lisan Kanunu kabul edildi. Kanunun kabulü ile birlikte Kırgız Türkçesi, devletin tüm alanlarında resmi lisan olarak kullanılmaya başlandı” diye konuştu.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
